Zahra Mokhtari

كمي كردن الگوي چشم انداز شهر اصفهان

چكيده

سيماي سرزمين شهرها به­واسطه‌ي رشد شهرنشيني و افزايش جمعيت، به‌­سرعت در حال تغيير مي‌باشد. اين پديده پيامدهاي اقتصادي- اجتماعي و زيست­محيطي متعددي در پي دارد. گسترش شهري موجب تغييرات زير بنايي در ساختار و كاركرد اكولوژيكي سيماي سرزمين و تغيير تدريجي ساختار مكاني و الگوي سيماي سرزمين مي‌شود. اولين گام براي ارزيابي اثرات اقتصادي –اجتماعي و اكولوژيك ناشي از تغيير الگوي سيماي شهر، كمي كردن الگوي سيماي سرزمين مي­باشد. تحليل خصوصيات مكاني و ساختاري كاربري اراضي شهري در مدلسازي تغييرات مكاني-زماني از موضوعات مهم روز مي‌باشد. اين مطالعات با توسعه رشته‌هايي مانند اكولوژي سيماي سرزمين بسيار گسترش يافته است. اكولوژي سيماي سرزمين، مطالعه سيماي سرزمين‌ها به‌ويژه تركيب، ساختار و كاركرد آن‌هاست.

سيماي سرزمين شهر اصفهان به­واسطه‌ي رشد سريع شهرنشيني و تغييرات شديد كاربري‌ها به شدت تغيير يافته است. هدف اين مطالعه آشكارسازي تغييرات مكاني در بازه زماني 1334 تا 1386 مي­باشد. بدين منظور نقشه كاربري اراضي سال 1334 و 1386 در شش طبقه انسان­ساخت، كشاورزي، فضاي سبز، باير، جاده و رودخانه تهيه شد. براي كمي كردن الگوي سيماي سرزمين از آناليز موزاييك و آناليز گراديان بوسيله­متريك­هاي مكاني استفاده شد. در آناليز موزاييك، كل پهنه شهر اصفهان در سطح كلاس و سيماي سرزمين به­صورت كمي درآمد. براي انجام آناليز گراديان دو ترانسكت در جهت شمال-جنوب و شرق-غرب با عبور از مركز شهر، هدايت شد. براي محاسبه متريك­ها در طول ترانسكت­ها از روش پنجره متحرك استفاده شد.

نتايج حاصل از آناليز موزاييك در سطح كلاس نشان داد، در اين بازه زماني درصد عوارض انسان­ساخت به شدت افزايش يافته و در مقابل درصد اراضي كشاورزي و اراضي طبيعي مانند مراتع و اراضي بدون كاربري كاهش يافته است. علاوه بر تغييرات در درصد كاربري­هاي اراضي، اندازه و شكل كاربري­ها نيز به­شدت دستخوش تغييرات شده است. به طور كلي در سطح سيماي سرزمين اندازه لكه­ها كوچك­تر و شكل آنها نامنظم­تر، ساختار سيماي سرزمين ريز دانه­تر و سيماي سرزمين تكه تكه تر و بي نظم تر شده است.

  نتايج حاصل از مقايسه ترانسكت­ها در بازه زماني مورد مطالعه نشان داد، گراديان تغييرات كاربري­ها و متريك­ها در سال1334 روند قرينه­تري نسبت به سال 1386 دارد. بدين ترتيب كه حاشيه­هاي ترانسكت را تركيب اراضي كشاورزي و باير و مركز آن را اراضي انسان­ساخت اشغال كرده است. مقايسه مقادير متريك­ها در طول ترانسكت­ها نشان داد، الگوي سيماي سرزمين شهر در مركز شهر تغيير چنداني نكرده است و تغييرات به سمت حاشيه­ها بسيار شديدتر مي­باشد. به­طور كلي، ميانگين اندازه لكه و انحراف معيار اندازه لكه در حواشي ترانسكت بيشتر است و بالعكس تراكم لكه و تراكم حاشيه در مركز شهر مقادير بيشتري دارد.

اين مطالعه نشان داد، كمي كردن الگوي مكاني شهر اصفهان بوسيله متريك­ها و آناليز گراديان امكان پذير است و موقعيت مركز شهر بوسيله­ي چند متريك قابل تشخيص مي­باشد.

كليد واژه­ها: اكولوژي سيماي سرزمين،آناليز گراديان، آناليز موزاييك، متريك­هاي سيماي سرزمين و شهر اصفهان.